GAZİ İLE LATİFE
  28 Eylül 2008

 

Gazi ile Latife ülkemizde ulusal sinema deyince ilk akla gelenler arasında yer alan Halit Refik’in bir senaryosu. Onu önemli filmlerin yanında 12 Eylül darbesi döneminde Atatürk düşmanlığı yapıldığı gerekçesiyle yakılan Yorgun Savaşçı filmiyle de tanıyoruz.

Gazi ile Latife Cumhuriyet’in İzmir’in kurtuluşundan itibaren anlatan bir yapıt, daha önce Kültür Bakanlığı tarafından yayımlanan. Senaryoda yer alan öteki öğeler kuruluş sürecini anlatmada yardımcı öğedir, bana göre.

 

ATATÜRK FİLMİ

 

Halit Refik, bu senaryonun yazımında Atatürk’ün yaveri Salih Bozok’un anılarını aldığı İsmet Bozdağ’ın Atatürk ve Eşi Latife Hanım’ı okuyunca aklına bir Atatürk filmi yapmak gelir. Özellikle Gazi’nin kısa süren evliliği… Bu konuda çok güzel bir film yapılacağı inancındadır.

Halit Refik’in usunda hep bir Atatürk filmi ortaya çıkarmak vardır. Belki de ülkemizde en hassas kişilerden birisidir diyebilirim, Atatürk filmi yapımı konusunda. Daha önceleri Amerikalıların Atatürk filmi yapma konusunda karşı düşüncelerini açıklar. Ona göre Amerikalılar bu işin hakkını veremez, Atatürk’ü doğru dürüst anlatamazlar.

 

İNSAN ATATÜRK

Halit Refik Gazi ile Latife adlı senaryosunda “insan” Atatürk’ü anlatmıştır. Ete kemiğe bürünmüş, tabulaştırılmamış bir Mustafa Kemal Atatürk’le karşı karşıyayız.

Senaryo Yunanlıların bozguna uğrayarak İzmir limanından kaçışlarını anlatan sahnelerle başlar. Halit Refik burada duygusal davranıp ölçüyü kaçırmamış. İncelediği pek çok tarihi belgeler ışığında bu bölümleri yazdığı anlaşılmaktadır.

Evliliğiyle bile, bu yapıttı okuyanlar bir eş olarak da “insan” Mustafa kemal’le karşılaşacaklardır. Çünkü latife’nin bütün olumsuz davranışlarına karşın bir insan gibi hareket etmiştir.

O, kimileyin arkadaşlarıyla tavla oynar, kimileyin bir türkü tutturur, kimileyin de ülke sorunlarını tartışır hararetle.

 

LOZAN’A DOĞRU

 

Saltanatın kaldırılması yolunda atılan adımları birinci kişilerin ağzından vermiş, Halit Refik. Mustafa kemal Atatürk Lozan görüşmelerine Mudanya’da iyi bir sınav veren İsmet İnönü’yü göndermiştir. Yalnız İnönü- Rauf Orbay çatışması zaman zaman sorunlar yaratmıştır, Mustafa Kemal’in herhangi bir yan tutmamasına karşın.

Lozan antlaşması imzalanır. Gazi Orbay’dan İnönü’yü hükümet reisi olarak kutlamasını ister. Ama Orbay buna yanaşmaz. Mustafa Kemal de onu kibarca istifasını ister.

Elbet çatışma sadece İnönü –Orbay arasında olmamıştır. Saltanatın kaldırılması, Cumhuriyet’in ilanı, Şeyh Sait İsyanı… gibi konularda yeni devletin oluşmasını sağlayan insanlar arasında önemli ayrılıklar yaşanır.

 

MUSUL VE DOĞU İLLERİ

Musul ve Doğu illerimizle ilgili olumsuz gelişmeler göz göre göre gelmiştir. İngiliz parmağının olduğu bilinen Şeyh Sait İsyanı’ndan önce bu konudaki olumsuz gelişmelerin haberleri alınmıştır. Aynı kişi 1914 yılında Ruslarla anlaşıp Kürt isyanını çıkarmaya çalıştığını belirtir, Gazi. O, bunun için Karadeniz üzerinden Doğu illerine bir gezi düzenlemiştir, Latife Hanım’la.

“M. KEMAL:1914’te Ruslarla anlaşıp Kürt isyanını çıkarmaya çalışan Şeyh Sait mi?” (s.212)

İngiliz destekli Şeyh Sait İsyanı’nın bastırıldığını da senaryoda çeşitli sahnelerle vermiş, Halit Refik.  

 

LATİFE

 

Gazi’nin Latife ile evliliği gerçek bir düş kırıklığı olmuştur. Çünkü Gazi evlilikten aradığını bulamamıştır. Annesinin ömrü görüşmelerine yetseydi bu evlilik belki olmazdı. Böylece de kişi olarak yaşadığı birçok sıkıntıyı yaşamazdı, Mustafa Kemal.

Latife, Zübeyde hanımın gözlemlediği gibi, Çankaya’da idi gözü. Oranın hanımı olmaktı istediği. Mustafa kemal’i herhangi biri olmaya zorladı, çabaladı. O’na herhangi biriymiş gibi davranmaya kalktı. Bu olanaksızdı. Birçok devleti dize getirmiş birisi bir kadının egemenliği altına giremezdi. Latife ne yaptıysa başarılı olamadı. Evlilik, sonlandırıldı, Gazi tarafından.

Senaryoda öne çıkarılan Mustafa Kemal’in askeri zaferlerin tek başına yeterli olamayacağı, bunu ekonomik zaferlerle perçinlemek gerektiği görüşünün ne kadar haklı olduğunu bugün daha iyi anlıyoruz. Buradan hareketle banka kuruluyor.

 

Gazi ile Latife İzmir’in alınışın Şeyh Sait İsyanı’na kadar süreci kapsayan bir zaman dilimini anlatan bir senaryo. Kritik bir dönemi içeren bu senaryo alanında oldukça önemlidir, bence. Bu senaryo bir an önce sinemamızda önemli filmler arasında yerini almalıdır. Çeşitli anılardan oluşturduğunu söylediği bu sinematografik tarihi hiç olmazsa okumamız gerek.

 

*Halit Refik, Gazi ile Latife (senaryo), Alfa’da 1. basım:Eylül 2008, Alfa Yayınları-İstanbul