ADRESSİZ MEKTUPLAR
“Adressiz Mektuplar” N.G. Çernışevskiy’nin (1829-1889) yazılarının yanı sıra onunla ilgili güzel bir incelemenin de yer aldığı bir yapıt. Dilimize Arif Berberoğlu’nun kazandırıp Evrensel Yayınları tarafından yayınlanan kitap iki ana bölümden oluşmaktadır.
Birinci bölümde, N.G. Çernışevskiy’le ilgili Lebedyev-Polyanskiy’in bir incelemesi yer almaktadır. Lebedyev, uzun yazısında Çernışevskiy’i çeşitli yönleriyle ele almaktadır. Sadece kendi bakış açısıyla yetinmeyerek Marx, Engels, Lenin ve Stalin gibi önemli adların da görüşlerini aktarmaktadır, yeri geldikçe.
“V.İ. Lenin, Çernışevskiy’i dünyanın en büyük devrimcilerinden biri sayar, onu Rus sosyal-demokrat hareketinin öncüsü olarak görür.” (s.35)
N.G. Çernışevskiy’le ilgili Lebedyev’in yazdıkları bir yerde ikinci bölümdeki yazıların daha iyi anlaşılması açısından önemlidir. Çünkü birinci bölümdeki inceleme yazısı N.G. Çernışevskiy’nin kaleme aldığı yazıların hangi süreçte yazıldığını da kavratıyor okura.
Örnek kişilik
Lebedyev, onun için, “Sahip olduğu bütün bilgi birikimini halkın hizmetine vermeye çalışmıştı Çernışevskiy.” (s.19) diyor incelemesinde.
N.G. Çernışevskiy, örnek bir kişilik olarak karşımıza çıkıyor; gerek hakkında yazılanlar gerekse yazdıklarını okuduğumuzda. En başta yazdıkları yaşamıyla at başı gidiyor. Yaşamının yirmi yılı hapiste kürek mahkumluğunda geçen ve salıverildikten beş ay gibi kısa süre içinde de yaşama gözlerini yuman (1889) bir insanın yaşamı güzelleştirmek adına verdiği bir savaşımdan başka bir şey değildir, bu yapıttakiler. En uygunsuz koşullarda bile üretmeyi, savaşımı elden bırakmayan bir örnek insan Çernışevskiy.
Siyasal yaşamı ve edebiyat alanındaki çalışmalar birbirinden kopuk değil, tersine birbirinin destekleyicisi konumundadır. Köylülerin özgürlüğü ve liberalizme karşı yazdıkları edebiyata ilişkin yazdıklarından çok da kopuk değildir. Çünkü o yaşamının her alanında özgürlük mücadelesini verirken liberalizmi sadece ekonomik anlamda görmemiş edebiyatta da etkisini yok etmeye, kırmaya çalışmıştır.
Güzellik yaşamdır
Sanatı yaşamın ders kitabı olarak gören N.G. Çernışevskiy yaşamdan hiçbir alanda kopmamıştır. Estetik konusunda güzelliği yaşamın içinde arayarak bu konudaki liberalizme kapıları sonuna kadar kapatmıştır. Ona göre, yaşamı bozan neyse güzelliği de bozan odur. Güzellik yaşamdan başka bir şey değildir.
“Adressiz Mektuplar” da Lebedyev, Çernışevskiy’nin “Prolog,” “Nasıl Yapmalı?” gibi romanlarından ve makalelerinden söz eder. Makaleleri arasında ‘Yücelten ve Komik Olan,’ ‘Rus Öyküsü ve Öykülerde Gogol,’ ‘Eleştiride İçtenlik,’ ‘Bir Rus Randevuda,’ ‘Zayıf İnsanın Edebi Tipi,’ ‘Çocukluk ve İlk gençlik,’ ‘Savaş Öyküleri’ ni sayabiliriz. Bu yazılarda öncelikle Rus Edebiyatı’nın önemli adları Gogol, Tolstoy, Turgenyev, Puşkin, Saltıkov Sçedrin, Ostrovski ‘nin yanında Dickens, Lessing, George Sand, Shiller gibi Batılı yazar ve şairlerle ilgili görüşlerini buluyoruz.
Çernışevskiy, ideoloji sanatı öldürür mü, içerik biçim ilişkisine de açıklık getirdiği kitapta halk şiiri, halkbilim ve filoloji üzerinde durmaktadır. Halkbilim ve filolojinin etnografyayla “farklı zamanlarda yaşamış halkların maddi yaşam koşullarının incelenmesiyle ilintili olmalıdır,” (s.111) Çernışevskiy’e göre. O, ısrarla soyut teorilere karşı halkların günümüzde kullanılan dillerinin ve yaşantısının incelenmesi taraftarıdır.
Tarihin belirleyici gücü
“Adressiz Mektuplar”da yer alan ve yaşarken kimileri yayımlanmayan, yazılarında edebiyattan kopmadan kölelik sorununa değinirken ekonomik ekseni de kaçırmaz. Tarihin belirleyici gücü olarak gördüğü halka sınırsızdır. Ancak emekçi sınıflar burjuvazi tarafından kullanılmamalıdır. Halk kandırılarak hiçbir çıkarı olmayan savaşlara sürülmüştür. Sonunda eline de hiçbir şey geçmem iştir. Örneğin Kırım Savaşı’nda olduğu gibi halk kandırılarak, “zayıf yapı” tarafından Türk imparatorluğu üzerine sürülmüştür. Bu zayıf yapı değiştirilmelidir. Kölelik hukuku bu zayıf halkanın en dikkat çeken kısmıdır. Hemen kaldırılmalıdır.
“… savaşın başlarında bizim İstanbul’u ele geçirmemiz ve Türk imparatorluğunu yıkmamız beklenirken, Rus toplumu mümkün olabilecek düzeyde hiçbir başarı sağlayamadı.” (s.127)
Ekonomi konusundaki görüşlerini edebiyatla birlikte okuduğumuzda bir anlam kazanıyor, Çernışevskiy’nin. Çünkü sonuçta liberalizmin dolandığı ve etkisi altına almak istediği alan tek değildir; yaşamın her alanıdır. Onun için liberalizme karşı yaşamın her alanında savaşım vermek gerekir, ona göre. Carey ekolünü bittiğini, köle ticaretinin canlanması, Linç Yasası… ilgi çeken daha bir çok konuyu onun mektuplarında zevkle okuyoruz.
Çok yönlü kişiliği Çernışevskiy’nin bugün de geçerli olan kimi düşüncelerini daha da perçinlediğini görüyoruz, “Adressiz Mektuplar” adlı yapıtta. Birçok konuyu dünya görüşünden dolayı savurmadan aktarıyor okura. İlgiyle okunacak, tek bir sözcüğü bile masa başında değil yaşamın içinden üretilmiş önemli bir yapıt.
N.G. Çernışevsvkiy, Adressiz Mektuplar (İnceleme), Çeviren: Arif Berberoğlu, I. Basım:Ekim:2009, Evrensel Basım Yayın-İstanbul
http://yazarmustafaaslang.tr.gg
