ben bir garip döngüyüm

Gödel, Escher ve Bach'ın yazarı Douglas Hofstadter'in beyni konu alan 'Ben Bir Garip Döngüyüm' adlı yapıtı Alfa Yayınları Bilim Dizisinden İlkay Alptekin çevirisiyle okura sunuldu.

bir yapıtın ortaya çıkışı

Douglas Hofstadter, 'Ben Bir Garip Döngüyüm ' adlı yapıtının adının nereden ve nasıl esinlendiği konusunu şöyle açıklıyor: "André Malraux'nun ünlü romanı La Condition Humain'in (İnsanlık Durumu) şiirsel başlığı bana hep çok çarpıcı gelmiştir. Sanırım insanı türlü düşüncelere daldıran bu ifadenin hepimiz açısından çok değişik kişisel anlamları var ve Ben Bir Garip Döngüyüm başlığının benim açımdan "insanlık durumunu en iyi betimleyen vuruş olduğunu söyleyebilirim."

yazılış serüvenini önsöz ve öndeyiş'te okura sunuyor.  Yazar burada çalışmaları hakkında bilgi verirken onu etkileyen yapıtlar hakkında da bilgi sunuyor. Yazar bu durumu şöyle açıklıyor:

konular

Douglas Hofstadter'in 'Ben Bir Garip Döngüyüm' adlı yapıtında yer alan bölüm ve kimi konu başlıkları şöyle sıralanıyor:

1. Bölüm:Ruhlar ve Boyutları Üzerine adlı bölümdeki kimi konu başlıkları şöyle sıralanıyor: Ruh yongaları, Domates olmak nasıl birşey? Kobay, Tiksinti, aydınlanma, devrim, Geri dönüş, yeniden evrilme, Cansız etin gizemi, Bana Daha Sağlam ruhlu adamlar verin, Küçük ruhlu ve büyük ruhlu insanlar, O ölümcül kader çizgisi nereden geçmeli, İç dünya- neleri var ve ne ölçüde? Bir ruhun zaman içinde gelişmesi, Işık parlıyor mu?
2.  Bölüm: Korkularla Rüyalar Arasında yanıp Sönen Bu Lamba adı verilen bölümde yer alan kimi konu başlıkları şunlardır: "Beyin yapısı" nedir? Kalple beyin arasındaki basit bir analoji, Beyindeki farklı düzeyler ve kuvvetler, Termodinamik ve istatiksel mekanik.
3. Bölüm:Örüntülerin Nedensel Etki Gücü adlı bölümde yer  alan konu başlıkları şöyle sıralanıyor: Asal itici güç, Nöromlar ve dominolar, Simmbolizm
4. Bölüm: Döngüler, Amaçlar ve Gedikler adlı bölümde yer alan konu başlıklarından kimileri şunlardır: İlk arzu boşalmaları, Arzu adında bir futbol topu,Teleolojinin kaygan yamacı, Geribildirim döngüleri ve üstel büyüme, Geribildirimin kötü şöhreti, Çekingen tipler kuramı, Geribildirim döngülerinden korkan entellektüeller,
5. Bölüm:Video Geribildirim Üzerine adlı bölümde yeralan kimi yazı başlıkları şöyle sıralanıyor:Beklemeden ortaya çıkan gizemli yakınlaşma, Döngüye içerik kazandırmak, Matematiksel bir analog, Video geri bildiriminde ortaya çıkan beklenmedik yeni gerçeklikler.
6. Bölüm: Kendilikler ve Semboller Hakkında'da kimi yazı başlıkları şöyle yer alıyor:"Ben"liğin tohumu olarak algısal döngüsellik, Döngüsellik çeşitleri,  Görüntüyü alma ve algılama, Sivrisinek sembolleri, Sivrisineklerde kendilik, Robot araçlara ilişkin bir parantez, Köpek düşüncesi üzerine kafa yorma, İnsanların köklü biçimde farklı kavram dağarcığı.
7. Bölüm: Epi Fenomeni adlı bölümdeki yazı başlıkları şöyle sıralanıyor:Olabildiğince gerçek, Somut duvarlar ve soyut tavanlar, Gerçeği entellektüel açıdan çok yönlü temellendirme, Eski dostum Epi'ye beklenmedik bir kaside, Küre yok, yarıçap yok, kitle yok, Bu işin ucunda kim var, Asal itici güç, hayata döndürme, Tanrı'nın gözü ve Kayçarp masanın gözü.
8. Bölüm: Garip Döngü Safarisine Başlarken'de yer alan yazı başlıkları şunlardır: Kapak döngüsü, kucak döngüsü, Escher'de garip döngüsellliği aramak, Geribildirimde garip döngüler aramak, Geri döngüleri Russellcı bir kasvette aramak, Onun ne denli anlatılmaz olduğunu sana anlatamam, Matematik konusunda idealist düşler.
9.  Bölüm: Örüntü ve kanıtlanabilirlik'de  bulunan yazı başlıklarından kimileri şöyle sıralanıyor: Principa mathematica ve teoremleri, pek olası görülmeyen iki fikri karşılaştırmak:Asallar ve kareler, Örüntü avcılığı, İnatla direnerek örüntü arayışını sürdüren kişiler, nerede bir örüntü varsa orada bir gerekçe var, Matematikçinin amentüsü.
10. Bölüm:  Gödel'in Mükkemmel Garip Döngüsü adlı bölümdeki yazı başlıklarından kimileri şöyle sıralanıyor: Gödel Fibonacci'yle karşılaşıyor,  Hazar Denizinin değerli taşları:Bir alegori,  Gödel'in beyninde minik bir kıvılcım, Basiretli kurallar atıl sembollere anlam yüklüyor, Matematikçi amentüsünü mekanikleştirmek, Mucizevi uygun adım eşzamanlılık, Prim sayılar,  prim sayılarının gizemli gücü, Gödelci gariplik.
11. Bölüm: Analoji Nasıl Anlam Yaratıyor? adlı bölümdeki yazıların kimilerinin başlıkları şunlardır: PM formüllerinin iki yöne çekilebilirliği, Gündelik yaşamda analojilerden yararlanmak, Köy fırıncısının sözlerindeki örtük belirsizlik,  Şık mağaza ve grev gözcüleri,  Analoji bir kez daha ustalığını gösteriyor, Temsil ortamı olarak sayılar.
12. Bölüm: Aşağı Doğru Nedensellik Üzerine'de yaralan kimi yazı başlıkları şöyle sıralanıyor:Bertrand Russell'ın en kötü kabusu,birbiri ardına ortaya çıkan sonu gelmeyen canavarlar, Matematikte aşağı doğru nedensellik,  Evrilen canlıların baş aşağı algıları, Yavaşça alt düzeye doğru ilerleme, Köpekler, oğlaklar ve kayalıklar hakkında,
13. Bölüm:Ele Avuca Sığmaz Gözbebeğim "Ben"im'deki yazı başlıklarından kimileri şunlardır:Deneyimleri oluşturan örüntüler, Ben bir inci gerdanlık değilim, Kendim olmadan yaşayamam, Kendiliğin adım adım inşası, Kafa atma ve geri dönen tepkileri içselleştirme, Hopalong cassidy gibi gülümsemek,  Robot araçların kendilik duyguları olduğu varsayımı, gerçeğe aykırı bir Stanley.
14. Bölüm:Bakanın "Ben"inin Garipliği'de yer  alan kimi yazı başlıkları şöyle sıralanıyor: kafalarımızın içindeki atıl süngerler, Fışkıran kimyasallar, sembollerin görkemli dansı, Sanskritçe pembe dizi.
15. Bölüm:Sarmalanma'daki kimi yazı başlıkları şunlardır: Bir beyinde birden çok garip döngü, İçerikten bağımsız geribildirim döngüleri,  bebek geribildirim döngüleri ve bebek "Ben"ler, Geribildirim döngülerinin sarmalanması, kafamızın içinde ayrıcalıklı bir döngü,  İkizlerya'da ikikişisel kimlik, İkizlerya hakkında ek not, Ruh eşi ve eş ruhlar.
16. Bölüm:En Derin Gizemle Cebelleşmek rastlantısal bir olay her şeyi değiştiriyor, Desperate Lark.
17. Bölüm:Nasıl Birbirimizin İçinde Yaşıyoruz'da yer alan yazı başlıklarından kimileri şöyle sıralanıyor:Evrensel makineler, Evrenselliğin beklenmedik yönü,  evrensel varlıklar, Ruhların ziyareti, Kimyaların uyumu ve uyumsuzluğu, eriyen göktaşlarını özümseyerek büyüyen kopyacı cüce gezegenler,  bir başkasının iç dünyasını nasıl kendi içinize aktarabilirsiniz?  Bir başkasının beyniyle düşünmek, Örüntülerin aktarımı.
18. Bölüm:İnsan kimliğinin Puslu Parlaklığı adlı bölümde yer alan kimi yazı başlıkları şöyle sıralanıyor: Konuklarıma kapım açık ve başkalarını konuk ediyorum,  bir başka yerde olduğunu hissetmek,  hangi bakış açısı gerçekten benim? Bir başkası olmanın farklı dereceleri,  sempatik titreşimler.
19. Bölüm:Bilinç=Düşünme adlı bölümde yer alan kimi yazı başlıkları şöyle sıralanıyor: kuşkucular tartışmaya katılıyor,  sembol sembolü tetikler,  biliş sürecinin merkezindeki döngü,
20. Bölüm:Seviyeli Bir Fikir Alış Verişi adlı bölümde yer alan konu başlığı şöyle sıralanıyor: Oyundaki karakterler,
21. Bölüm:Kartezyen Egolarla Kısa Bir Atışma adlı bölümde yer alan kimi konu başlıkları şöyle sıralanıyor: iyi anlatılan bir öykü bam telini titretir,  Zokayı ne kadar kolay yutuyoruz!  Atlantik'in iki yakası arasında düşünce ışınlama deneyi,  Kartezyen egoların kasvetli dünyası, Venüs'te miyim yoksa Mars'ta mı?
22. Bölüm:Zombilerle ve Düalizmle Tango adlı bölümdeki konu başlıklarından kimileri şöyle sıralanıyor: Bu kılı kırk yaran bir anlam bilim tartışması mı? İki makine,  İki dave, Zombilik olasılığına ilişkin huzursuz endişeler,  Lifozofi, Bilinç:Büyük harfli öz.
23. Bölüm:Bazı Kutsal İnekleri Öldürmek adlı yer alan konu başlıklarından kimileri şöyle sıralanıyor: Gök mavisi sardalye, Ses tayfının ters yüz edilmesi,  Ters yüz olmuş siyasal tayf, Özgür irade diye bir şey yok!
24. Bölüm:Yüce Gönüllülük ve Dostluk Üzerine adlı bölümdeki konu başlıkları şöyle sıralanıyor: Küçük ve büyük ruhlar var mı? Derinlerden yükseklere, Bilinçliliği oluşturan vicdan mı? Dostlar.

"...

Artık elimizde iki bireyle ilgili bir metafor var; bu A ve B bireylerinin her birinin kendi kimliği (yani kendi özel garip döngüsü) var, ama bu özel kimliğin bir bölümü diğer bireyin özel kimliğinden yapılmış, dolayısıyla ona bağımlı. Ayrıca her bir ekranın öteki ekrandaki görüntüsü ne kadar aslına uygunsa, iki döngünün "özel" kimlikleri de o kadar  iç içe geçecek ve bir o kadar da kaynaşıp birbirinin içinde eriyecek, hatta birbirinden ayırt edilemez hale gelecektir." (s.294)

Douglas Hofstadter'in 'Ben Bir Garip Döngüyüm' beynin yapısı ile ilgili dikkate değer bir yapıt!

 

Mustafa ASLAN

---------------------------

Ben Bir Garip Döngüyüm (Bilim), Douglas Hofstadter'in 'Ben Bir Garip Döngüyüm, Çeviren: İlkay Alptekin Demir, I. Basım:Alfa Yayınları Bilim Dizisi, İstanbul, Ekim 2015